Blunders

Grafzetten

Jan Pilon - Klaas Dijkhuizen, interne competitie SC Ten Boer dd 6 januari 2015.
Stelling na Pb8-d7 ??? (Hoe meer vraagtekens, hoe groter de blunder.)

Niets is voor de schaker erger als het maken van een grote blunder. Een blunder, die direct een verloren stelling betekent en grote materiële achterstand. Zeker op die momenten, dat er van enig gevaar van de tegenstander (nog) geen sprake lijkt te zijn, bijvoorbeeld vlak na de opening of in het begin van het middenspel.

Dit kalenderjaar, nog geen twee maand oud, heb ik er al drie mogen noteren. Wat in een kleine veertig jaar niet of nauwelijks aan de orde is geweest, lijkt plotsklaps in serie voor te komen. Laten we hopen dat het van tijdelijke aard is.

In het schaakjargon worden ze grafzetten genoemd. Zetten die dus een, soms betere, stelling in één klap in verlies laten omslaan. Gelukkig ben ik in goed gezelschap. Wereldkamioen Magnus Carlsen deed het kort geleden zowel in zijn WK-match tegen Anand (die het niet opmerkte) als onlangs in het Tata Steel Chess toernooi te Wijk aan Zee tegen de Pool Wojtaszek (verlies). Er is nog hoop voor mij, het hoeft dus niet de leeftijd te zijn.

Hoe ga je met een blunder om? In mijn jeugd deed ik eens een dame pardoes kado. Toen ik mijn zet uitgevoerd had op het bord zag ik onmiddellijk wat ik gedaan had en liet achter het bord een duidelijke schrikreactie zien. Het laatste, de zichtbare schrikreactie, is het eerste wat je als schaker moet afleren. Het motto moet zijn: een stalen blik onder alle omstandigheden. En dan?


'Elk nadeel heeft zijn voordeel'

De schrikreactie brengt je tegenstander, die de fout soms nog niet eens had opgemerkt, direct in actie en hij zal eens goed op het bord gaan koekeloeren wat voor smakelijk hapje er voor hem misschien in het vat zit.

Nee, het beste is dus het aanleren van een blik in de stijl van 'ik heb zojuist een briljante zet gedaan'. Je loopt vervolgens daadkrachtig bij je bord weg en gaat onverschillig een blik werpen op de borden van de concurrentie. Ook rustig de speelzaal verlaten voor een toiletbezoek is een goede optie.

Daar ziet de tegenstander in elk geval niet, dat je je haar tandenknarsend uit je hoofd trekt, je zelf de ene (stille) verwensing na de andere toeroept en tot slot je hoofd nog even 'headbangt' tegen de muur. Na dit intermezzo loop je met rustige pas terug en neem je weer plaats achter het bord en .... met een stalen blik waar niets van af te lezen is.

Met een beetje geluk, afhankelijk van je reputatie, gaat de tegenstanders lang zoeken naar de valstrik, die er natuurlijk niet is. Dat is in elk geval al tijdwinst en komt misschien nog te pas. De klok tikt immers genadeloos verder. Vanzelfsprekend gaat zoiets met een dame achterstand niet echt op. Ik heb het dus ook over blunders, die je stelling in elk geval op verlies zetten, maar waar de tegenstander toch nog even iets voor moet doen. 'Je leeft dus in elk geval nog even.'

Psychologie

Het 'enorme voordeel' van een blunder is verder nog de omschakeling in de hersenpan bij de tegenstander. Ook deze schaker beseft na ontvangst van het kadootje, dat hij op winst staat en hij denkt de vis al bijna op het droge te hebben. Lui achterover leunen haast. Hij wacht in feite al op de felicitaties van de tegenstander. Bij mij is hij dan in het algemeen niet aan het goede adres.

Na het toiletbezoek zit er dus niets anders op dan verder te gaan en je uit het graf omhoog trekken. In elk geval nog even doorgaan. Gewoon om te kijken of de tegenstander begrijpt hoe de buit moet worden binnen gehaald. En je kiest, afhankelijk van de stelling, voor een nieuwe strategie.

Mijn eerste blunder staat boven afgebeeld. Met Pb8-d7 sluit ik zojuist mijn dame op. Ik zag het direct na het loslaten. Ziet wit het ook? Ja, na enig nadenken ziet hij het ook.
Hij profiteert door Lc4xf7† ! te spelen. Voor vele schakers nog best een lastige zet om te vinden, maar niet voor Jan. Neemt zwart de loper, dan verliest hij na Pg5†, koningszet en Pe6 de opgesloten dame op d8. Dus moet hij het pionverlies accepteren door met de koning weg te lopen en ook nog de toren te laten slaan.

De wanhoopsstrategie van mij bestond vervolgens uit passiviteit, concentratie van stukken op de koningsstelling en een gesloten stelling proberen te houden. De tegenstander moest iets forceren op de damevleugel om te winnen.
Ik had geluk. Hij koos ook voor de rustige voortzetting en liet zich langzaam in slaap wiegen. Het werd wit zijn ondergang. Opeens kreeg ik de mogelijkheid van een koningsaanval en dit keer schrok mijn tegenstander.
Nog lang bleef hij desondanks op winst staan, maar hij begon steeds meer spoken te zien, liet zich meeslepen door mijn aanvallende spel en er rolde zelfs nog een mooie mataanval uit.

Stelling na 30. ... f4. De dreigingen worden onpareerbaar voor wit. Lh3 dreigt, f2 is zwak,
perfecte loperopstelling en een open g-lijn.. 

Er volgde nog 31. gxf4 Lh3 32. Pe2 Lg2† 33. Kg1 Lxf3† 34. Pg3 h5 35. Kh2 h4 36. Kh3 Pxf4†
37. Kh2 Ph4 38. Kh3 hxg3 39. fxg3 Txg3† 40. Kh2 Tg2† 41. Kh3 Pf4† (Th2 is direct mat. Nu een zet later met Le7) Wit geeft op.

Het ongelooflijke wonder was geschied. Minutenlang zit je vervolgens na afloop nog vol ongeloof naar het bord te staren. Ontsnapt! Ongelooflijk!
                                                                -
Blunder 2

Bij mijn tweede blunder had ik ook al weer 'geluk'. In dit geval vanwege mijn clubreputatie als ontsnappingskunstenaar uit slechte stellingen. In mijn 'duizendste' partij tegen oud-clubkampioen Albert Prins drie weken later was het al weer raak. Dit keer gaf ik in uitstekende stelling weer een toren weg.
Gemotiveerd om er dit keer iets moois van te maken was ik begonnen. Na een mooie beginfase met subtiele zetjes werd zwart langzaam in de verdediging gedrongen. Het is dan o zo frustrerend, dat je in zo'n kort tijdsbestek toch de geschiedenis laat herhalen. In de grond kon ik wel zakken na mijn blunder en dat gaat in onze provincie steeds gemakkelijker zoals we allen weten.

Albert, sympathiek als hij is en vanwege mijn reputatie, bood in een voor mij totaal verloren stelling desondanks toch remise aan. Vanzelfsprekend werd het aanbod dit keer in dank aanvaard.

In onderstaande stelling tegen Albert (zwart) was mijn laatste zet Tf1xf4 ??? Natuurlijk had ik eerst even d4 moeten spelen om de loper weg te jagen, natuurlijk voelde ik het gevaar van de diagonaal g1-a7 en toch koos ik voor deze gigantische blunder in uitstekende stelling.

Stelling na 20. Txf4 ???

Zwart neemt gewoon de toren op f4 met de dame. Wit mag niet terugslaan, omdat hij zich dan zelf schaak zet. Er volgde nog d4 met vangst van de loper en toen volgde het remiseaanbod.

Ramp 3

Blunder 3 volgde twee week later. De ramp was compleet, want het betekende dit keer wel verlies en ook nog eens teamverlies, het NOSBO-kampioenschap raakte uit zicht en een lichte mentale depressie het gevolg. Daarover later eens meer. We drinken deze gifbeker helemaal leeg.